Ah, Valentijnsdag. De dag waarop alles in teken staat van de liefde. Maar waar komt Valentijnsdag eigenlijk vandaan? Bereid je voor op een bloederig, ehm, liefdevol verhaal.
Valentijsdag wordt sinds iets na de val van het Romeinse Rijk gevierd, en is van oorsprong een Christelijke feestdag. In 496 na Christus riep Paus Gelasius I 14 februari uit tot De Dag van de Heilige Valentijn. Toen al werd het met liefde geassocieerd.
De herkomst van Valentijnsdag is te vinden in twee mensen die Sint-Valentijn heten. De een was een priester in Rome, de ander een bisschop. Beide waren zogenoemde ‘heilige martelaren’: mensen die bereid waren om uit naam van het Christendom te sterven of extreme pijn te ondergaan. De Katholieke Kerk verklaarde deze mensen soms zelfs heilig, zo ook in het geval van Sint-Valentijn. Beide stierven rond 14 februari in het jaar 300; wat sommige geschiedkundigen doet vermoeden dat het slechts één persoon was.
Later zijn er meer bisschoppen geweest met de naam Sint-Valentijn.
Waarom wordt Valentijnsdag met liefde geassocieerd?
Daarvoor moeten we weer terug naar Paus Gelasius I. Laat ik vooropstellen dat het verband tussen Valentijnsdag en het volgende dat ik ga noemen nooit officieel is vastgelegd – maar dat maakt het niet minder interessant.
Voor Valentijnsdag vierden de Romeinen een ander feest op 13, 14 of 15 februari: Lupercalia. Dit was een vruchtbaarheidsfeest ter ere van de romeinse God voor de vruchtbaarheid, Lupercus. Het feest werd georganiseerd in Lupercal, waar volgens de mythologie de stichters van Rome zijn opgegroeid, Romulus en Remus.
Leuk feitje: Romulus en Remus zouden zijn opgevoed door een wolf. Wolf is lupus in het Latijn. Hier zijn de namen voor de God van de vruchtbaarheid (Lupercus), het feest (Lupercalia) en de grot (Lupercal) op gebaseerd (Lupercal)!
Lupercalia is een van de oudste Romeinse tradities, en gaat terug tot de zesde eeuw voor Christus. Het was, net zoals zoveel in die tijd, een vrij heftige aangelegenheid. Eerst werden er geiten en een hond aan de God Lupercus geofferd. Deze werden tijdens een feestmaal smakelijk verorberd, en van de overgebleven geitenhuiden maakten feestgangers een riem. Vervolgens rende iedereen naakt door de straten en sloegen ze met die riem de mensen die ze tegenkwamen, vooral de vrouwen. Werd je hierdoor geraakt, dan zou dit tot vruchtbaarheid leiden en onheil afweren. Daarnaast vond je zo een partner waarmee je bij elkaar bleef gedurende het feest – met soms zelfs verliefdheid en huwelijk tot gevolg.
In latere eeuwen werd het feest liever, en droegen de mannen kleren (die ze natuurlijk wel van diezelfde geiten maakten) en werden de vrouwen gevraagd door ze een hand te geven. Toen het Christendom de overhand kreeg in het Romeinse Rijk, werd Lupercalia echter gezien als een heidens feest. Onze Paus Gelasius I besloot het daarom, als een van de laatste overgebleven Romeinse tradities, af te schaffen in 494 na Christus.
Dit was twee jaar voor zijn introductie van de dag van de Heilige Valentijn. Zoals ik zei: de connectie is helaas nooit vastgelegd. Maar het centrale thema bleef in leven: liefde.
Populariteit van Valentijnsdag in Nederland
Valentijnsdag werd langzaam populairder in het westen. Dit kwam in eerste instantie door nobele ridders, die heroïsche (liefdes)daden wilden doen voor hun jonkvrouwen. In het Verenigd Koninkrijk, waar ridders hoogtij vierden, werd het al snel gigantisch populair. Door de eeuwen werden heroïsche daden echter vervangen door bloemen, lekkers en mooie kaarten. In Engeland was het op 14 februari in de 18e eeuw al heel gewoon dat geliefden een kaartje naar elkaar stuurden – een zogenoemde ‘valentijn’.
Nog een leuk feitje: De oudste Valentijnskaart komt uit Engeland, rond het jaar 1400. Deze is nog steeds te vinden in het British Museum.
Wij, als nuchtere Nederlanders, moesten echter weinig weten van dit feest. Hoewel het in 1899 al voorkomt in Nederlandse boeken (toen ook al geschreven als Valentijnsdag), zou het pas tot de jaren ’90 duren voordat het hier gevierd werd. En zelfs dat had moeite om stand te houden: halverwege 2012 was de dag al niet zo populair meer. De recente coronacrisis (echt waar) lijkt echter voor een nieuwe opleving te hebben gezorgd: het aantal verstuurde Valentijnskaarten verdriedubbelde in 2020 met het jaar ervoor.
(Psst: wil je meer weten over de pogingen om Valentijnsdag te introduceren in Nederland? Check dan zeker dit artikel van Historiek.)
Tegenwoordig staat Valentijnsdag ook precies op het geven van een cadeautjes, bloemen en een romantische avond met elkaar. Maar de thematieken worden dus al duizenden jaren gevierd op deze dag. Bijzonder, niet?
Meer etymologievoer: Waar komt het woord Kerstmis vandaan?
Wist je dat… juli en augustus vernoemd zijn naar Romeinse keizers?