Maanden zijn zo gewoon, dat we er eigenlijk nooit over nadenken. Maar net als alle andere zaken in de wereld, zijn ze ooit bedacht. Door wie? Nou, de knappe koppen uit de Romeinse tijd hebben de eer. Al onze maanden zijn vernoemd naar Romeinse goden, keizers en cijfers. Ik neem je mee naar de etymologie van mei en alle andere maanden van het jaar.
De namen voor de maanden van het jaar zijn al verschrikkelijk oud. Al rond 713 voor Christus (dat is dus 2700 jaar geleden!) perfectioneerde Numa Pompilius, de volgens de legenden tweede koning van Rome, de Romeinse kalender door Ianuarius en Februarius toe te voegen. Een jaar van twaalf maanden was geboren. Bijzonder hoeveel die namen op ons januari en februari lijken, niet? Hiervoor hanteerden de Romeinen een jaar met tien maanden: de winterperiode na december was naamloos.
Wij dwarse Nederlanders namen dit systeem overigens niet klakkeloos over. In de vroege Middeleeuwen hadden wij zo onze eigen namen voor de maanden. Deze hadden veelal te maken het de landbouw: zo noemden wij augustus ook wel de oogstmaand en was juni de braakmaand. Pak er wat drinken en lekkers bij, want ik ga alles bij langs!
Januari
Ook bekend als: louwmaand

Januari is vernoemd naar Janus, de Romeinse god van deuren en stadspoorten. De overgang van het oude naar het nieuwe. Oorspronkelijk noemde men deze maand mēnsis iānuārius: Janusmaand. In 1285 is januari voor het eerst vermeld in onze taal: ten eersten daghe in januare dat wi tbeghin noemen van den jare (op de eerste dag in januari, zoals wij het begin van het jaar noemen).
Louwmaand komt waarschijnlijk van louwen, een nevenvorm van het werkwoord looien: het proces om van dierenhuiden leer te maken.
Februari
Ook bekend als: sprokkelmaand
Februari heeft alles te maken met (ritueel) reinigen! Het woord komt van het Latijnse februārius, een afkorting mēnsis februārius. Laatsgenoemde betekent letterlijk: reinigingsmaand. De maand is vernoemd naar de reinigingsoffers die de Romeinen aan het eind van het jaar deden. Februari is in 1287 voor het eerst in onze taal genoemd als febriere.
Anders dan de naam suggereert heeft sprokkelmaand niets te maken met sprokkelen (dingen bijeenschrapen). De kerk noemde februari oorspronkelijk sprokkelmaand vanwege alle onzedelijke feesten die toen gevierd werden. Vroeger spelden we het namelijk als sporcle: dit gaat terug op het Latijnse spurcus; onzedelijk, smerig.
Maart
Ook bekend als: lentemaand, dorremaand
In maart roeren alle koeien hun staart! In de Romeinse Tijd voerden ze echter allemaal oorlog, want maart dankt haar naam aan oorlogsgod Mars. Daar was maart voluit mēnsis Mārtius: de maand gewijd aan mars. Later werd dit: Mārtius. In 1240 kwam maart als merte het Nederlands binnen.
Lentemaand; de maand waarin de lente begon. Deze naam komt nog voor in het Oudnederlands. Rond 1050 schreven we al lentinmanoth. In bepaalde streken noemden ze maart ook wel de dorremaant, een verbastering van de Germaanse god van de oorlog: Donar.
Leuk feitje: Waarom wijdden de Romeinen het begin van hun jaar nou aan dood en verderf? Nou, stiekem was Mars niet altijd een oorlogsgod! De beste man begon als de Romeinse God van de landbouw en vruchtbaarheid. Later nam de godin Ceres dit stokje over.
April
Ook bekend als: grasmaand, paasmaand
De herkomst van april is helaas onzeker. Het Etymologisch Woordenboek speculeert dat het oorspronkelijk een afkorting is van Aphrodite, de Griekse godin van de liefde. Aphro is waarschijnlijk via het Etruskisch (een taal die men nog vóór het Latijn sprak in het noorden van Italië) in het Romeinse Rijk terechtgekomen als aprīlis. Wij spelden het in 1240 overigens al keurig als april!
De middeleeuwse benaming voor april was hier ook wel grasmaent (grasmaand). De maand waarin het nieuwe gras ontkiemt. In het Oudnederlands (we spreken rond 1050) heette april ook wel de ostermanoth, de paasmaand. De maand waarop Jezus Christus in de bijbel zou zijn opgestaan.
Mei
Ook bekend als: bloeimaand

De etymologie van mei brengt ons bij de Godin Maia, en heeft stiekem haar oorsprong in het Grieks liggen. Op de eerste dag van Māius, vierden de Romeinen een voorjaarsfeest namens deze Griekse (en later ook Romeinse) godin. Maia zou volgens de legenden dingen van de natuur doen groeien. Het Latijnse woord maior (groter) is ook aan deze naam verwant. In de 13e eeuw spelden wij de maand als meie en later als mey.
De Nederlandse naam bloeimaand is relatief recent: deze kwam voor het eerst in 1642 voor als bloeymaandt. De maand waarin alles tot bloei komt!
Juni
Ook bekend als: zomermaand, braakmaand
Juni is vernoemd naar Juno, de Romeinse beschermgodin van de vrouw, het huwelijk en de geboorte. Daarnaast was zij zus én vrouw van de oppergod Jupiter. In het Latijns ging juni onder de naam iūnius, afkorting van mēnsis iūnius (de maand van Juno). Wij namen deze spelling in 1253 letterlijk over: der manet junius (de maand juni). Later werd dit june, junio en uiteindelijk juni.
Rond het jaar 1000 noemden wij ’t echter brachmanoth (braakmaand). Dit is vernoemd naar braec (braak): het omploegen van het bouwland. Later kwam juni bekend te staan als de maand waarop de zomer begon, oftewel de zomermaand.
Juli
Ook bekend als: hooimaand
Juli is vernoemd naar mister het Romeinse Rijk himself: Julius Caesar. Na zijn dood in 44 voor Christus, werd zijn geboortemaand (juli, dus!) omgedoopt tot Iūlius. Hiervoor heette de maand Quintilis (de vijfde maand). Een mooi gebaar: onder zijn bewind werd de eerste versie van onze moderne kalender ingevoerd, de Juliaanse Kalender.
Net als juni, kwam ook juli in 1253 in zijn Latijnse vorm onze taal binnen: julius. Tijdens de middeleeuwen was echter haymanoth (hooimaand) gebruikelijker. Vernoemd naar de landbouw: in deze maand begonnen boeren meestal met het hooien (het oogsten en binnenhalen van hooi) van hun velden.
Augustus
Ook bekend als: oogstmaand
Augustus, de eerste keizer van het Romeinse Rijk (die stiekem Octavius heette), is de andere persoon die een maand naar zich vernoemd kreeg. Hij kreeg ‘m in 8 voor Christus toebedeeld omdat hij in deze maand consul (hoofd van de senaat) was geworden en er zijn belangrijkste overwinningen boekte. Augustus betekent letterlijk gezegend, geheiligd of verheven in het Latijn. Daarvoor heette deze maand sextīlis (de zesde maand). Wij spelden het in 1289 als Auguste.
De oorspronkelijke Middelnederlandse benaming voor deze maand is arenmaent (oogstmaand). Hierbij is aren (oogsten) afgeleid van het Gotische asans en het Oudhoogduitse Ernte. Later veranderde dit naar oeghstmaent of simpelweg ogest. Grappig genoeg komt deze spelling van, jawel, diezelfde keizer Augustus. Ogest betekende namelijk oogst én (de maand) augustus!

September
Ook bekend als: herfstmaand
September is afgeleid van het Latijnse getal zeven (septem): de zevende maand. In het Romeinse Rijk ging de maand door het leven als mēnsis september (septembermaand) of simpelweg september.
Deze spelling hield stand: september kwam in 1254 het Middelnederlands binnen als September. De maand werd bij ons ook wel herfstmaand genoemd, omdat hier de herfst begon.
Nog een leuk feitje: Oorspronkelijk begon bij de Romeinen het jaar niet in januari, maar in maart. De lente. Dit verklaart ook waarom september stond voor de zevende maand, en niet de negende!
Oktober
Ook bekend als: wijnmaand
Oktober is afgeleid van het Latijnse getal acht (octo). De Romeinen schreven mēnsis octōbris, en later octōber. We kenden het woord al in het Oudnederlands: octobrem, de tiende maand.
De titel wijnmaand is een overblijfsel uit onze periode onder Napoleon tijdens het Eerste Franse Keizerrijk. De Fransen hadden in 1792 namelijk een totaal nieuwe kalender bedacht: de Franse republikeinse kalender. Oktober werd toen Vendémiaire genoemd (de wijnmaand). Van oudsher wordt er in deze maand wijn gemaakt.
En nóg een leuk feitje: De Fransen gingen ver met hun Franse republikeinse kalender. Zo begon de jaartelling helemaal opnieuw en bestond één dag uit tien uren van honderd minuten (waarbij elke minuut op zijn beurt honderden seconden duurde) Je begrijpt natuurlijk dat zo’n rigoureuze verandering niet lang standhield.
November
Ook bekend als: slachtmaand, wintermaand
We blijven op de getallen: november komt van het Latijnse cijfer negen, novem. De Romeinen noemden het ook wel mēnsis novembris (de novembermaand), of kortweg november. In 1253 kwam het als nouember (november) in onze taal.
In de Middeleeuwen noemden we november ook wel slachtmaent. De maand waarop de boeren traditioneel hun vee slachten. Bijzonder is dat we ook november wel eens de wintermaent noemden!
December
Ook bekend als: wintermaand
Tot slot december, een afleiding van het Latijnse getal decem (tien). De tiende maand van het jaar! Ook de Romeinen noemden deze maand december. Iets wat wij in het Middelnederlands rond 1240 keurig overnamen.
Wintermaand komt, natuurlijk, omdat in deze maand traditioneel de winter begint. Tegen het einde van de middeleeuwen spelden we dit als wintermaent.
Meer etymologievoer: de etymologie van maandag (en alle andere weekdagen)
Wist je dat… piano in het Italiaans zacht betekent?