Onmiddellijk betekent ‘meteen’ of ‘direct’. Maar als je het woord even wat dieper onder de loep neemt, is dat eigenlijk best wel gek. On-middel-lijk? Niet-middellijk? Maar wat is middellijk dan? Ik neem je mee naar de etymologie van onmiddellijk.
Onmiddellijk is een zogenoemde samenstelling, bestaande uit on-, middel en -lijk. On- is een voorvoegsel dat een tegenstelling aangeeft. Middel betekent instrument. -lijk, tot slot, gebruik je om (bijvoorbeeld) van een zelfstandig naamwoord een bijwoord te maken.
Wat betreft de etymologie van onmiddellijk, moet je vooral onthouden dat het dus van middellijk komt – een haast vergeten woord uit de Nederlandse taal. Dit betekent indirect, of beter gezegd: met of via een middel. Als in: er is nog een bepaald instrument nodig om tot de uitkomst te komen. Omdat dat mooie on- dus een tegenstelling aanduidt, betekent onmiddellijk letterlijk: zonder (de hulp van) een instrument. Vandaar dat we het met ‘direct’ zijn gaan associëren!
Onmiddellijk in de Nederlandse taal
De oudste vermelding van onmiddellijk (toen geschreven als onmiddelyk) in de Nederlandse dateert uit 1734. Middellijk en middel komen al langer voor. Hoewel middel een van de oudste woorden uit de Nederlandse taal is, betekent het pas sinds 1517 instrument.
De kans is groot dat middellijk toen of iets daarna is ontstaan, als bijwoord bij middel. Laatstgenoemde is echter nooit een populair woord geweest, want ook het Etymologisch Woordenboek heeft er nauwelijks een vermelding van. Bijzonder dat onmiddellijk wél zijn populariteit behield.
Leuk feitje: De oorspronkelijke betekenis van middel is ‘in het midden bevindend’. Hoewel we het tegenwoordig niet meer zo gebruiken, kun je dat nog in tal van woorden terug zien. Wat dacht je bijvoorbeeld van middelpunt, middelmatig of middeleeuwen? Het woord kwam al rond 750-800 voor in het Nederlands. Dit blijkt bijvoorbeeld uit het Groningse plaatsje ‘Middelstun’.
Meer etymologievoer: desalniettemin; betekenis en herkomst
Wist je dat… floreren alles te masken heeft met de godin van de bloemen en lente?