De betekenis van horloge is: een klokje dat je om je pols of in je zak draagt. Je kunt het ook een uurwerk noemen, maar dan krijg je ruzie met zijn tegenhanger klok. Daarover gesproken: de huidige definitie van horloge is grappig genoeg ontstaan door een eeuwenlange concurrentiestrijd met klok!

We schrijven pak ‘m beet 1374 als orloy in onze taal verschijnt: uurwerk. Het woord maakt rond diezelfde periode nog meer gekke bokkensprong en in spelling: zo schrijven we het als hoorlodium (eind 14^e eeuw) en orloge (1434). Belangrijk: de definitie verwijst hierbij dus naar alle uurwerken en niet alleen die om je pols of in je zak. Dit blijkt zelfs nog uit de samenstelling sack orloogie uit 1673, specifiek verwijzend naar een horloge voor in je zak. Uiteindelijk kreeg met horologie rond 1700 de huidige definitie vorm: zakuurwerk.

De reden? Nou, dat komt dus door die concurrentiestrijd met klok! Hoewel klok van oorsprong stond voor bel, werd zijn definitie langzamerhand breder, en kwam het in de volksmond voor uurwerk te staan. Dit zorgde ervoor dat, toen het Nieuwnederlands als standaardtaal werd ingevoerd rond 1700 eeuw, er een strikt onderscheid kwam tussen horloge en klok. Horloge transformeerde hierbij definitief tot een uurwerk in kleine uitvoering. Dat klok de algemene uurwerk-eer kreeg? Dat komt waarschijnlijk omdat het van oudsher met grote kerkklokken (kerkbellen) werd geassocieerd.

Leuk feitje: Het polshorloge is pas in 1810 uitgevonden. Nóg een reden waarom de betekenis van horloge vroeger veel breder was! In den beginne was het vooral een sieraad voor vrouwen; mannen hadden hun horloges voornamelijk in de zak.

De etymologie van horloge

De etymologie van horloge leidt ons helemaal terug naar het Griekse hōrológion (uurwerk). Dit is een samenstelling van de woorden hṓrā (uur of tijd) en légein (vertellen). Een verteller van de uren, dus! De Romeinen vonden het woord zo mooi, dat zij het later overnamen als horologium. Het is dus helemaal niet zo gek dat horloge vroeger voor alle uurwerken stond.

Het woord is waarschijnlijk via het Oudfranse orloge onze taal binnenkomen rollen in de 14^e eeuw. Dit verklaart ook het aanvankelijke ontbreken van de ‘h’ in het oorspronkelijke spellingen. Waarom die h- er dan toch bijgekomen is? Nou, die Fransen gingen het rond de 15^e eeuw als horloge spellen en wij namen dit braaf over.

Nog een leuk feitje: Hoe talen soms kunnen verschillen: in het Frans staat horloge tegenwoordig voor een grote, vaste klok. Een polshorloge wordt daar een montre genoemd!

Meer etymologievoer: de tijdloze betekenis achter tijd
Wist je dat… klok vroeger bel betekende?