Een pechvogel is iemand die heel veel pech heeft. Maar waarom associëren we daar een vogel mee? Kortom: waar komt het woord pechvogel eigenlijk vandaan?
De etymologie van pechvogel brengt ons bij het Duits. Pechvogel verwijst naar de Duitse vogeljacht in de Middeleeuwen. Deze vingen ze door pek (Pech) op takken te smeren, waardoor ze eraan bleven plakken. Een pechvogel is dus eigenlijk een pekvogel, maar wij namen de term letterlijk uit het Duits over.
In het Nederlands is de geschiedenis van pechvogel best duister. In de 19e eeuw werd het woord vooral als een straf in het onderwijs gebruikt. Leraren hadden een echte pechvogel (of ongeluksvogel) in de klas, die ze naar leerlingen werd als ze stout waren. Deze moest het stoute jongetje of meisje terugbrengen naar de leraar, waarna ze klappen op de vingers kregen met een lange, houten liniaal of latje. Ook wel een plak genoemd.
Gelukkig werd die pechvogel al snel in de ban gedaan, en kennen we het sinds 1909 als iemand die altijd pech heeft. Grappig genoemd komt de term nu ook voor in het Duits, onder dezelfde betekenis als in het Nederlands!
Leuk feitje: Onderzoek van NRC Handelsblad wees uit dat we de term pechvogel vooral in verband brengen met de sport. Tja, wie natuurlijk onderuit gaat of verliest is een echte pechvogel!
Welke vogel is nou de pechvogel?
Volgens taalwetenschappers is dat de morinelplevier, een klein bruin vogeltje dat zomers in het noorden van Europa rondfladdert. Zijn naam komt van het Griekse morus, dat dom of dwaas betekent. Het vogeltje is dan ook super tam en een beetje onnozel, en beschermt zich niet zo goed tegen gevaar. Ook in andere talen zijn verwijzingen te vinden naar zijn slimheid: Engelsen noemen de morinelplevier een dotterel (iemand die altijd de dupe is, pechvogel) en in het Frans heet ‘ie guignard (pechvogel).
Kijken we naar metaforische betekenissen, dan is de dodo natuurlijk de ultieme pechvogel. Deze vogel kwam enkel voor op de eilandengroep Mauritius (oosten van Mozambique, Afrika), en is door zijn tamme persoonlijkheid en menselijk toedoen uitgestorven aan het eind van de 17e eeuw.
Bron: Kunnen muggen dronken worden – 100 alledaagse mysteries, Juliëtte Vasterman (2013)
Meer etymologievoer: de etymologie van hond (en 3 andere puppywoorden)
Wist je dat… konijn uit een taal komt die nu niet meer bestaat?