Eureka komt van het Oudgriekse εὕρηκα (heureka) en betekent letterlijk ‘Ik heb het gevonden’! Tegenwoordig wordt het gebruik als een euforische uitroep bij het oplossen van een moeilijk probleem. Een eurekamomentje! Maar waar komt de uitroep eureka eigenlijk vandaan?
Eureka is namelijk beroemd geworden dankzij de Archimedes van Syracuse. ‘Heureka, heureka!’ riep deze beste man terwijl hij naakt door de straten van Syracuse rende toen hij een belangrijke wetenschappelijke ontdekking had gedaan. Ik heb het gevonden! Ik heb het gevonden! Taalkundig gezien is heureka het voltooide deelwoord bij εὑρίσκω (heurisko): ik vind.
De betekenis van eureka in de Nederlandse taal
Hoewel de uitroep al eeuwenoud is, kwam het woord volgens WikiWoordenboek pas in 1847 in onze taal terecht als heureka. Ook in de 19e eeuw was de betekenis van eureka al ‘uitroeping bij ontdekking’ of ‘ik heb het’. De spelling is overgenomen uit het Grieks, maar later is de h- weggevallen. Dit komt waarschijnlijk door de populariteit van het Engelse eureka. Zij gebruikten het woord al sinds de 17e eeuw!
Leuk feitje: Eureka is een zogenoemd tussenwerpsel. Dit zijn woorden die je doorgaans ook los van een zin kunt schrijven (en grammaticaal geen functie hebben). Andere voorbeelden zijn ‘Goedemorgen!’, ‘Potverdorie!’ of ‘Kukelekuu!’.
Archimedes van Syracuse
De ‘bedenker’ van eureka, Archimedes, wordt gezien als een van de grootste wiskundigen en natuurkundigen van de Oudheid, en leefde tussen 287 en 212 voor Christus. Hij heeft talloze belangrijke ontdekkingen gedaan en was bijvoorbeeld de eerste die (meer dan tweeduizend jaar geleden) een wetenschappelijke verklaring gaf voor de werking van de moderne hefboom.
Archimedes riep waarschijnlijk ‘Heureka!’ toen hij het volumeverplaatsingseffect ontdekt had. Dit effect beschrijft dat de opwaartse kracht die een object in een vloeistof of gas voelt, even groot is als het gewicht van de verplaatste vloeistof. Deze wet is later naar hem vernoemd: de Wet van Archimedes.
Meer etymologievoer: de poëtische betekenis achter idyllisch
Wist je dat… nachtmerrie eigenlijk niets met paarden te maken heeft?