Sneeuwwitje, Hans & Grietje: van oudsher zijn sprookjes volksverhalen die mondeling verteld werden. Maar waar komt het woord sprookje nou vandaan?
Sprookje is officieel een verkleinwoord van een ander Nederlands woord: spreuk. Tegenwoordig staat spreuk voor een (magisch) gezegde of spreekwoord, maar in de middeleeuwen stond het voor een vertelling of verhaal. Men schreef het toen als sproke.
“Ambrosius seit in sire sproke”, zei men volgens het Etymologisch Woordenboek in 1287. Dit betekent: Ambrosius vertelt zijn verhaal.
Wat is de etymologie van sprookje?
Ver voordat de Gebroeders Grimm hun sprookjes publiceerden, rond 1600, was een sproockje een klein, bovennatuurlijk of leugenachtig verhaal. De letterlijke betekenis van sprookje is dus: een verhaaltje.
De spelling is een overblijfsel uit het Middelnederlands. Want waar sproke spreuk werd door nieuwe spellingsregels (bepaalde o-klanken werden door -eu- vervangen) in het Nederlands rond 1600, bleef sprookje de oude spelling en klank behouden.
In de meeste andere talen en culturen is sprookje afgeleid van feeën. Dit blijkt bijvoorbeeld uit het Engels (fairy tale), Frans (conte de fées). Het Duitse Märchen is afgeleid van het vergeten Middelnederlandse woord mare (bericht of gerucht, maar ook fee of geest) .
Leuk feitje: De Efteling organiseert op 7 juli jaarlijks de Dag van het Sprookje. Hier maken ze onder andere de populairste sprookjes bekend. Bij kinderen is Assepoester het populairst, terwijl volwassenen het meest genieten van Sneeuwwitje.
Reinaart de Vos: het oudste Nederlandse sprookje
Hoewel het strikt genomen een fabel is, is Reinaart de Vos is waarschijnlijk het oudste Nederlandse ‘sprookje’ (Van den vos Reynaerde). Dit werk is geschreven in de 13e eeuw.
Het gaat over de schurkenstreken van de sluwe vos Reinaart, die probeert om onder zijn doodstraf uit te komen. Dit behoorlijk duistere verhaal met een evenzo duistere levensles (vertrouw mensen nooit zomaar) geldt als een hoogtepunt van de Middelnederlandse literatuur.
Nog een leuk feitje: Een sprookje is niet hezelfde als een fabel of sage: elk type verhaal heeft zijn eigen conventies. Zo staan sagen erom bekend dat het fantasierijke invullingen zijn van historische gebeurtenissen, en spelen in fabels voornamelijk dieren de hoofdrol (denk aan De haas en de schildpad).
Waar komen de moderne sprookjes vandaan?
Het magische, vrolijke gevoel waar we sprookjes tegenwoordig mee associëren komt vooral door Walt Disney, die wereldwijd faam vergaarde met tekenfilms als Assepoester, Alice in Wonderland en de Kleine Zeemeermin.
De oorspronkelijke sprookjes van de Gebroeders Grimm of Hans Christian Andersen liepen dikwijls een stuk slechter af. Waar Ariël en Prins Erik in de Disney-tekenfilm nog lang en gelukkig leven, verandert Ariël in het originele De Kleine Zeemeermin uit 1837 in schuim en moet ze van de boze heks 300 jaar lang goede daden verrichten. Heftig!
Meer leesvoer: de medische betekenis achter nostalgie
Wist je dat… episch eigenlijk tot de verhalende poëzie behorend betekent?