Het Nederlands is een taal met een lange geschiedenis. Maar als we helemaal terug gaan naar het begin: wat is dan de oudst bewaarde zin uit de Nederlandse taal?

Er zijn twee bekende oude zinnen, maar de prijs gaat naar:

‘Maltho thi afrio litho’. Dit betekent letterlijk: “Ik zeg je: ik bevrijd je, laat.” De zin komt uit eind vijfde of begin zesde eeuw en duikt op in de Salische Wet (Lex Salica). Dit rechtboek bevat Germaanse teksten, waaronder zeer vroege vormen van het Nederlands.

‘Ik zeg je: ik bevrijd je, laat” als vertaling van Malto thi afrio litho klinkt natuurlijk een beetje gek. Volgens de Quest kun je de zin interpreteren als: ‘ik maak je vrij, halfvrije’. Men zei dit als een halfvrij persoon (bijvoorbeeld een boer onder een horige) vrij werd verklaard.

Op het eerste gezicht lijkt deze zin helemaal niet op onze taal, maar spreek hem maar eens uit: ’thi’ lijkt ergens wel op ‘die’ of ‘jij’, terwijl ‘afrio’ wel wat weg heeft van vrij.

In de Gemeente Tiel is in 1996 overigens een tekst gevonden die nóg ouder is. Op een zwaard staat de runeninscriptie ‘haþuþȳwas ann kusjam logūns’ (iets als: Hij gunt een vlam aan de uitverkorenen’). Experts denken echter dat dit Frankisch is, en niet een vroege vorm van Oudnederlands.

Hebban olla vogala

De meest bekende zin is echter ‘Hebban olla vogala’. Deze lijkt al veel meer op de taal die wij nu kennen, en lang nam men aan dat dát de oudste zin in het Nederlands was.

De volledige zin: Hebban olla uogala nestas hagunnan hinase hic anda thu uuat unbidan uue nu (met de gerectificeerde spelling uit 2024). Vertaling: ‘Alle vogels zijn al aan het nestelen, behalve ik en jij. Waar wachten we nog op?’

Deze zin komt uit circa 1083 en is door een monnik opgeschreven in een prekenboek. Het verhaal gaat dat hij voor de zin een nieuwe pen gebruikte en deze eerst wilde uittesten. Daarom gebruikte hij een voor hem bekende zin. Volgens verscheidene taalwetenschappers komt Hebban olla uogala van een Spaans volkliedje uit die tijd, veelal gezongen door vrouwen.

Waar komt die onduidelijkheden nou door? Nou, talen als het (oud)Nederlands zijn voor lange tijd nooit opgeschreven. Ze werden enkel gesproken door de bevolking. Geschriften en boeken waren vrijwel altijd in het Latijn, waardoor zinnetjes als Hebban olla vogala zeer unieke vondsten zijn.

Nog een leuk feitje: Bij het kinderprogramma Het Klokhuis hebben ze een liedje gemaakt over Hebban Olla Vogala. Beluister deze hier voor een snufje oudnederlands.

Meer leesvoer
Hoe bepaal je de etymologie van een woord?
Woorden met een (hele) leuke etymologie