Boterham. Boter en ham. Wat is het eigenlijk een gekke samenstelling. Waar komt het woord eigenlijk vandaan? Houd je smeersels paraat en ontdek de etymologie van boterham.
Boterham komt sinds de 16e eeuw voor in onze taal, toen geschreven als boteram of boterram. Het is een samenstelling van boter en (h)am. Boter leidt terug op de boter die men sinds oudsher eroverheen smeert, maar het is onbekend waar –(r)am en later -ham vandaan komen.
Mogelijk is boterram een afkorting van boterrammel. Vroeger noemden wij in Nederland en Vlaanderen een snee brood namelijk een rammel. Am(me) of ham(me) zou dan staan voor afgesneden stuk eten. De grondbetekenis is dan: ‘afgesneden stuk eten met boter’.
Leuk feitje: In Vlaanderen is ‘rammekes‘ nog altijd een manier om geroosterd brood aan te duiden.
Zeker is in ieder geval dat het woord ontstaan is in de zuidelijke en oostelijke gedeelten van Nederland. Het lijkt een variant op het Duitse gerecht ‘Butterbrot’ (beboterd brood). Dit noemden ze Botteramm in het Kölsch, een dialect dat ze nabij Keulen spraken. In het Westfaals (een Nedersaksisch dialect) zij men buotram.
Door de jaren heen zijn er diverse andere theorieën voor de herkomst van het tweede gedeelte van boterham bedacht. Het Woordenboek der Nederlandsche Taal zegt dat het niet te bewijzen is dat -am of -ham een verbastering is van een ander woord. Zij suggereren een verband tussen ham in boterham en ham in de betekenis van ‘brok’ of ‘homp’.
Andere taalexperts zeggen dat ‘ham’ staat voor hoek aangeslibd land. De oorspronkelijke definitie is dan brok of kluitje boter. Sneetje brood zou hier later in zijn ontstaan.
Naar andere talen kijken is ook lastig: in het Fries komt boterham niet voor, en refereerden ze naar een stik bôle. Het Engels spreekt een slice of bread (of sandwich, maar dat is technisch gezien een ander gerecht).
Het lijkt er in ieder geval op dat boterham zijn oorsprong vond als benaming van een typisch Duits en Oost-Nederlands gerecht, van een open stukje brood met boter erop.
Nog een leuk feitje: Boteram had vroeger ook een andere definitie: slepend kledingstuk.
Meer leesvoer: waar komt ons woord voor sinaasappel vandaan?
Wist je dat… ook de herkomst van fiets gek genoeg onbekend is?